Οι άνθρωποι της τέχνης συζητούν

Οι ρόλοι αντιστρέφονται. Οι καλλιτέχνες συζητούν με την δρ. Δωροθέα Κοντελετζίδου περί τέχνης και άλλων δαιμονίων… Αλεξάνδρα Κατσιάνη-Θανάσης Χονδρός: Στην Αθήνα, πριν τη συζήτηση για την Οπτική Ποίηση, η διευθύντρια του Ε.Μ.Σ.Τ. ξεκίνησε το λόγο της μιλώντας για τις δύσκολες μέρες που ζούμε. Την επομένη στο Ίδρυμα Κακογιάννη στα εγκαίνια έκθεσης χαρακτικών ο συλλέκτης των έργων ξεκίνησε μιλώντας για τις δυσκολίες της κρίσης. Επιστρέφοντας την άλλη μέρα στη Θεσσαλονίκη, πήγαμε στα εγκαίνια των εκδηλώσεων στο Κόδρα, όπου ο αντιδήμαρχος πολιτισμού Καλαμαριάς προλόγισε κάνοντας λόγο για τις οικονομικές πιέσεις που υφιστάμεθα όλοι μας… Ύστερα από μερικές μέρες, στο ξεκίνημα των Δημητρίων, όταν ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, επανέλαβε τα ίδια για την κρίση. Είναι απλώς κοινοτοπία ή οι άνθρωποι που ασχολούνται με τα της τέχνης έχουν κάποιου είδους ενοχές; Δωροθέα Κοντελετζίδου: Για μένα αυτού του είδους οι κοινότοπες διαπιστώσεις έχουν δύο ερμηνείες: αφενός θέλουν να υπογραμμίσουν ότι παρά τις δυσκολίες της κρίσης ‘κοιτάξτε μας’ τα καταφέρνουμε –ζητώντας ίσως και την επιείκεια μας-ξεχνώντας ότι ο χώρος της τέχνης πάντα ‘πορευόταν’ με δυσκολίες οι οποίες πολλές φορές πήγαζαν από τα ίδια πρόσωπα, αφετέρου, ναι, θα έλεγα ότι είναι ένα είδος ενοχικής συνείδησης σε σχέση με το τι θα όφειλαν να κάνουν και τι κάνουν…Βέβαια μπορεί να δηλώνει και ένα είδος συνενοχικού καλέσματος, κάτι σαν «όλοι βρισκόμαστε μέσα στη ίδια δίνη οπότε μη κρίνετε…αλλά συμπορευθείτε»… Σ’ αυτή τη παρατήρηση-ερώτηση σας θα προσθέσω και μια άλλη που μου έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια και είναι παρεμφερής. Η διάθεση ή και αναζήτηση από τους ανθρώπους της τέχνης για ένα είδος πολιτικής ταυτότητας στην τέχνη παρακάμπτοντας ή αποσιωπώντας, με αυτόν τον τρόπο, τη δημιουργική διαδικασία αλλά και το γεγονός ότι η κάθε καλλιτεχνική διαδικασία εμπεριέχει, ούτως ή άλλως και στοιχεία από το κοινωνικό-πολιτικό περιβάλλον. Α.Κ./Θ.Χ Όταν όλα όσα διεθνώς δηλώνονται ως τέχνη γίνονται εκ των προτέρων αποδεκτά, υπάρχει χώρος για κριτήρια; Τι λογής μπορούν να είναι αυτά; Πώς μπορούν να λειτουργήσουν; Δ.Κ. Προσωπικά, προσπαθώ να έχω και σημειώνω προσπαθώ, γιατί είναι ιδιαίτερα δύσκολο όταν όλα γύρω σου γίνονται αποδεκτά με ιδιαίτερη ευκολία, αυτοχρίζονται, με ιδιαίτερη ευκολία σημαντικά κ.τ.λ. να διατηρήσει κάποιος, χωρίς να αφομοιωθεί, τα κριτήρια του και την όποια αντικειμενικότητα. Η ενημέρωση για το συνολικό έργο ενός καλλιτέχνη, καθώς επίσης και το ιστορικό, κοινωνικό γεωγραφικό, πολιτικό πλαίσιο στο οποίο ζει ώστε να διακρίνονται κάποιες κατευθύνσεις, προβληματισμοί αναζήτησης, διαδικασίας, εκτέλεσης, είναι ουσιαστικά κάποια κριτήρια. Η αποσπασματική ‘αφήγηση’ πάντα με προβλημάτιζε. Ναι, υπάρχει χώρος για κριτήρια αλλά δε τα επιδιώκουμε…Πιστεύω ότι και αυτό είναι απόρροια της νεοφιλελεύθερης αγοράς η οποία ‘υποχρεώνει’ σε στιγμιαία κατανάλωση, σε εγρήγορση ώστε να μπορέσεις να ανήκεις αλλά και να ‘παράγεις’ μέσα στο σύστημα . Πως μπορούν να λειτουργήσουν τα κριτήρια; Ως άξονας, ή ακόμα και μεθοδολογία προσέγγισης. Όλα αυτά όμως προϋποθέτουν την ανάπτυξη της παρατήρησης, τη γνώση, την κρίση, αρχής γινομένης από τη προσχολική ηλικία! Όσο αφορά όμως στο χώρο της τέχνης θα σημείωνα ότι ο καθένας από εμάς θεωρητικοποιεί μέσα από κοινωνιολογικές, φιλοσοφικές ή άλλες θεωρίες με αποτέλεσμα τα κριτήρια να είναι ποικίλα και ετερόκλητα. Α.Κ./Θ.Χ Είναι ευδιάκριτη η διαφορά ανάμεσα στην κριτική σκέψη και την επιλογή προσανατολισμού της ευπιστίας μας; Δ.Κ. Όχι. Αλλά αυτό είναι ένα γενικότερο θέμα. Οφείλουμε να είμαστε σε πνευματική αφύπνιση για να μη χειραγωγούμαστε. Επιμένω να λέω ότι μόνο με την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης μπορούμε να αποφύγουμε την όποια χειραγώγηση. Ίσως και γι’ αυτό το λόγο η εκπαίδευση, κατά κανόνα, δεν αναπτύσσει τη κριτική σκέψη. Α.Κ./Θ.Χ Αν η ύπαρξη της αστυνομίας είναι αναγκαία, τι αστυνομία θέλουμε να έχουμε; Δ.Κ. Πάντως όχι μια αστυνομία η οποία με το που βλέπει κάποιον να φορά κουκούλα να τον συλλαμβάνει, όπως πρότεινε ο Υπουργός κος Δένδιας! Φανταστείτε, είναι χειμώνας και απέναντι της έχει κάποιο μηχανόβιο ο οποίος πριν να βάλει το κράνος φοράει μια κουκούλα για να προστατευθεί από το κρύο! Θα ήταν ευχής έργο να μη ήταν αναγκαία η ύπαρξη της αστυνομίας και οι νόμοι στο άστυ να ήταν η προσωπική στάση και ευθύνη του κάθε πολίτη. Ουτοπία! Οπότε τι αστυνομία θα θέλαμε; Ένα εκτελεστικό όργανο διακριτικό, να επιτελεί το έργο της χωρίς διακρίσεις και πελατειακές σχέσεις γιατί και εκεί υπάρχουν, να σέβεται τον κάθε πολίτη. Βέβαια κάτι παρόμοιο απαιτεί άλλου είδους εκπαίδευση αλλά και συγχρόνως ένα πολίτη που είναι υπεύθυνος ως πολίτης. Α.Κ./Θ.Χ Γιατί μιλώντας αναφερόμαστε στην αξιοπρέπεια, ως επί το πλείστον όταν δεν αισθανόμαστε ευτυχείς; Όταν νοιώθουμε ευτυχείς, η αξιοπρέπεια θεωρείται κεκτημένη; Δ.Κ. Με ξαφνιάζει αυτή η ερώτηση γιατί δεν έχω αισθανθεί κάτι παρόμοιο! Η αξιοπρέπεια ορίζεται από την ευτυχία; Και τι είναι ευτυχία; Νομίζω ότι η μοναδική στιγμή που άνθρωπος χάνει την αξιοπρέπειά του είναι όταν δεν μπορεί να αυτοεξυπηρετηθεί. Ο Θανάσης Χονδρός & η Αλεξάνδρα Κατσιάνη είναι καλλιτέχνες. Η Δωροθέα Κοντελετζίδου είναι ιστορικός/θεωρητικός της τέχνης.