Σχέδια: ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα,, αφιερωμένο στο Νίκο Αλεξίου

Είναι γνωστό ότι από όλα τα μέσα που βρίσκονται στη διάθεση του καλλιτέχνη, όπως και άλλα μέσα, το σχέδιο είναι άμεσο και προσωπικό.
Το γεγονός αυτό το διαπίστωσα και προσωπικά όταν στις επισκέψεις μου σε εργαστήρια καλλιτεχνών πίσω από κάθε κατασκευή, γλυπτικό έργο ή ζωγραφικό, διέκρινα σημειώσεις σχεδίων, προπαρασκευαστικές μελέτες για ένα επικείμενο πρότζεκτ, σκίτσα, ή ακόμα ολοκληρωμένα ανεξάρτητα σχέδια αλλά και συγχρόνως διέκρινα ένας είδος συστολής, εκ μέρους των καλλιτεχνών, απέναντι στη διάθεση μου να τα δω. Αυτό με ώθησε σε μια συστηματικότερη προσέγγιση μη δημοσιοποιημένων προσχεδίων ή σχεδίων. Συγχρόνως διαπίστωνα ότι «αυτή η ζωγραφική που γίνεται με πολύ λίγα μέσα» για να θυμηθούμε μια πρόταση του Matisse, κατέγραφε τις πιο προσωπικές ορμές του δημιουργού και αποτελούσε σχεδόν ένα είδος προσωπικού ημερολογίου.
Ας θυμηθούμε εξάλλου την εποχή εκείνη όπου ο καλλιτέχνης δεν αποχωριζόταν στιγμή το σχεδιαστικό μπλοκ. Τα «μυστικά μπλοκάκια», ή τα σχετικά σχέδια και τέλος τα αυτόνομα σχέδια συνέδραμαν ώστε να θεωρηθεί και ένα ημιτελές έργο, έργο τέχνης.
Τελικά η συνήθεια αυτή δεν έχει χαθεί, ακόμα και σήμερα όπου τα μέσα εικαστικής έκφρασης ποικίλουν, το σχέδιο, αν και παραμελημένο, παραμένει να είναι μια από τις πιο κοινές δραστηριότητες. Παραμένει να είναι ένας κλειστός χώρος σκέψης, εμφάνισης ή μετάλλαξης ιδεών, παραμένει να είναι το θέατρο όπου εκδηλώνονται η γνώση και η αντίληψη του καλλιτέχνη για την πραγματικότητα. Γνωρίζουμε ότι το σχέδιο είναι το μέσον το πιο ενστικτώδες-άρα και αυθεντικό- της ζωγραφικής, το σχέδιο δημιουργεί ένα χώρο επερώτησης. Δεν πρόκειται πλέον για την αποκωδικοποίηση των σημείων αλλά για τα ίχνη που διαφωτίζουν κυρίως την ταυτότητα του ίδιου του καλλιτέχνη. Και ενώ άλλα πεδία έκφρασης ανανεώθηκαν από την τεχνολογία, αυτό του σχεδίου έμεινε σταθερό. Χαρτί ή καμβάς, η επιφάνεια καλύπτεται σταδιακά από τη γραμμή του μολυβιού, του κάρβουνου, του μελανιού, ή το ίχνος του πινέλου. Μπορεί να αφορά στον ορισμό της φόρμας, στην δημιουργία του φωτός, ή στην κατασκευή ενός χώρου, αλλά η εικόνα παραμένει αμφισβητήσιμη από την παρουσία της γραφής.
Κινήματα όπως η χειρονομιακή τέχνη ή land art είχαν ήδη υπογραμμίσει τη στιγμή της κίνησης σε βάρος του αποτελέσματος. Αυτό είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του σχεδίου, όποιο και να είναι το στυλ, λόγω αυτού του χαρακτηριστικού υπογραμμίζει και την σημαντικότητα του στο σύγχρονο γίγνεσθαι.
Το σχεδιάζειν 'δραπετεύει' από κάθε καλό γούστο, μόδα ή συμβιβασμό. Η γραμμή είναι αυτή που μας παρέχει πληροφορίες χρησιμότερες ίσως από κάθε είδους αφαίρεση. Τίποτα δεν μοιάζει περισσότερο με το φως, από την κατάκτηση της λευκής επιφάνειας, της ύλης. Εξ’ άλλου, αν παρατηρήσουμε θα διαπιστώσουμε ότι το σχέδιο, από όλες τις καλλιτεχνικέ πρακτικές είναι αυτό που καταδεικνύει καλύτερα τα μέσα από τα οποία αποτελείται. Αργή, γρήγορη, γραμμική, η γραμμή επιτρέπει την οπτική αυταπάτη, ελεύθερη, αυθόρμητη εγγράφεται πάντα σ’ ένα χώρο στον οποίο εκδηλώνει την αυτονομία της.
Ας θυμηθούμε τους Bonnars, Matisse, Giacometti, Lichtenstein, Hockney, Velickovic, Oldenbourg, Dubuffet, Sol Lewitt, Henri Moore, Christo, Roman Opalka, Robert Filliou, όλους αυτούς τους καλλιτέχνες οι οποίοι μέσα από τα σχέδια τους κάποιες φορές έλυναν τα προβλήματα της ζωγραφικής, της γλυπτικής ή δημιουργούσαν αυτόνομα έργα.
Ας σταθούμε με το ίδιο ενδιαφέρον στους Κώστα Αυγούλη Ευγενία Αποστόλου, Νίκο Αλεξίου, Βασίλη Βασιλακάκη; Άλκη Μπούτλη, Δημήτρη Δανιηλίδη, Αλέξανδρο Ψυχούλη, Γιώργο Τσακίρη, Ζάφο Ξαγοράρη, Έλλη Χρυσίδου, Παντελή Χανδρή που εκθέτουν για πρώτη φορά «τα ευαίσθητα προσωπικά τους δεδομένα» και ας αξιολογήσουμε περισσότερο ίσως τη στιγμιαία αυτή κίνηση που κατακτά το χώρο.


Δωροθέα Κοντελετζίδου
Σεπτέμβριος 2003