Η τέχνη σε καιρούς κρίσης

Δημοσιεύτηκε: Κυριακή, 25 Μαρτίου 2012 | ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ



ΤΗΣ ΔΩΡΟΘΕΑΣ ΚΟΝΤΕΛΕΤΖΙΔΟΥ*

Ο W. Worringer στο βιβλίο «Abstraktion und Einfuhlung» -αρχές του 20ού αιώνα- ανέλυε την τέχνη βάσει των πολιτικών και οικονομικών συνθηκών της εποχής, επισημαίνοντας ότι σε περιόδους ιδιαίτερης οικονομικής άνθησης οι καλλιτέχνες ανέπτυσσαν στο έργο τους ένα είδος πνευματικής αναζήτησης, έτσι ώστε να στρέφονται προς την αφαίρεση. Τη διαπίστωση αυτήν την ερμήνευε ως δείγμα μιας σταθερής εξωτερικής ασφάλειας που διαμορφωνόταν από το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι. Αντίθετα, σε περιόδους οικονομικής κρίσης η στροφή προς την παράσταση στις εικαστικές τέχνες προσεγγίστηκε από το συγγραφέα ως αποτέλεσμα αναζήτησης «σταθερών» αξιών, οι οποίες αναζητήθηκαν μέσα από το σχήμα και τη μορφοποιημένη από αυτό εικόνα.

Εάν υιοθετήσουμε αυτήν την προσέγγιση, τότε θα παρατηρήσουμε ότι, την τελευταία τουλάχιστον εικοσαετία, στην ελληνική εικαστική σκηνή τόσο το σχήμα όσο και οι προσωπικές μνήμες, βιώματα των καλλιτεχνών οργανώνουν, συχνά, θεματικές οι οποίες αποτελούν προέκταση του εγώ τους μέσα βέβαια από την αντίστοιχη εικαστική γλώσσα και τα πλαστικά ιδιώματα του καθενός. Ισως αυτό να μπορούσε να ερμηνευτεί, τώρα πλέον, ως αποτέλεσμα της νεοφιλελεύθερης αγοράς μέσα στην οποία ο καθένας επιχειρεί -με ταχύτητα- να θέσει αλλά και να εκθέσει τον εαυτό του προς «ανάγνωση». Ισως η άνθηση των προσωπικών μυθολογιών στον εικαστικό χώρο να αφορά τις ερωτήσεις-επερωτήσεις που θέτει ο καλλιτέχνης στην κοινωνία μέσα στην οποία ζει και στην οποία το θέμα της ταυτότητας επιχειρείται να επαναπροσδιοριστεί ή και να αμφισβητηθεί.

Είναι γεγονός ότι ο καλλιτέχνης, ως ατομική οντότητα αλλά και ως καλλιτεχνική, «απορροφά» τα άγχη της εποχής του, με αποτέλεσμα να βρίσκεται, συνήθως, σε μια διαρκή αναζήτηση της αυτοβιογραφικής του αλήθειας, η οποία, άλλοτε διακοσμητικά -μέσα από αραβουργηματικές επαναλήψεις- άλλοτε ως αρχειακή κατάθεση, αποτυπώνεται ως προσωπική μνήμη. Η αναζήτηση αυτή έχει αποτέλεσμα την επανεφεύρεση της προσωπικής μνήμης και των προσωπικών μύθων, ωστόσο μέσα από αυτήν τη διαδικασία -και εις βάρος της πνευματικής και πλαστικής αναζήτησης- η προσωπική, πολύ προσωπική έκθεση καθιστά, συχνά, το θεατή ένα είδος ηδονοβλεψία, που με την ιδιότητα αυτήν αισθάνεται αμήχανα ή ακόμη και άβολα, μη γνωρίζοντας τις «προσωπικές μυθολογίες» που καθορίζουν την εκάστοτε καλλιτεχνική εργασία.

Τελικά, την αναζήτηση εννοιών και θεωρητικών πλαισίων στην τέχνη αντικατέστησε η ευφάνταστη, μέχρι και μπαρόκ, πολλές φορές, καταναλωτική εικόνα, της οποίας η αποκωδικοποίηση δεν «απαιτεί» από το θεατή παρά την αναγνώριση του σχήματος εις βάρος της όποιας πνευματικής διεργασίας.

Είναι άραγε σημάδι του καιρού μας αυτή η πνευματική εικαστική έκπτωση; Και πώς αυτή υποστηρίζεται από τη λεγόμενη «πολιτιστική αγορά» αλλά και από τους ιστορικούς και κριτικούς τέχνης;

* Η ΔΩΡΟΘΕΑ ΚΟΝΤΕΛΕΤΖΙΔΟΥ είναι ιστορικός της τέχνης, υποψήφια διδάκτωρ