Οι άνθρωποι της τέχνης. Η Αιμιλία Παπαφιλίππου συζητά με τη Δ. Κοντελετζίδου

Αιμιλία Παπαφιλίππου: Δήλωσες στις πρόσφατες εκλογές -εξηγώντας την απόφασή σου να πολιτευθείς- ότι «ως πολίτης που «ποιώ» και «πράττω», όπως το όριζε ο Αριστοτέλης, οφείλω αλλά και έχω την υποχρέωση να ανταποκριθώ σε αυτό που ονομάζουμε πολιτική δράση και πράξη».

Καταυτήν την έννοια στην συνήθη πρακτική  συνέντευξης που δίνει ένας καλλιτέχνης (το αντίθετο από αυτό που μας καλείς να κάνουμε εδώ) βασίζεται στο γεγονός ότι το ενδιαφέρον του κοινού -εφόσον  θεωρήσουμε ότι αυτό υπάρχει στις μέρες μας- προκύπτει  επειδή έχει ποιητικό έργο.

Ποιό θεωρείς λοιπόν ότι είναι το έργο σου και γιατί θεωρείς ότι το κοινό ενδιαφέρεται.

Επιπλέον θα ήθελα να λάβεις υπόψη σου ότι στις μέρες μας ο διαχωρισμός  καλλιτέχνη επιμελητή έχει  τόσο  αμβλυνθεί που ο καλλιτέχνης John Baldessari γράφει για το project "The Next Documenta Should be Curated by an Artist": «Οι επιμελητές προφανώς θέλουν να είναι καλλιτέχνες. Οι αρχιτέκτονες θέλουν να είναι καλλιτέχνες. Αυτό που με ενοχλεί είναι η προϊούσα τάση να  γίνεται χρήση των καλλιτεχνών σαν να είναι υλικά τέχνης, όπως δηλαδή τα χρώματα ή ο καμβάς κ.λ.π. Νοιώθω ανήσυχος όταν χρησιμοποιούμαι ως συστατικό για συνταγή έκθεσης, δηλαδή να εικονογραφήσω την θέση του επιμελητή…Αυτό σαν πρακτική γιαλοχαρτίζει  τις αιχμές τις Τέχνης,  απομακρύνοντάς τις, ώστε να' ρθει να ταιριάξει στην συνταγή».

Εγώ πάλι θεωρώ τις αντίθετες δυνάμεις (εν προκειμένω τον λόγο και την εικόνα) ως  συμπληρωματικές και σου στέλνω την μονοκονδυλιά του «Σκακιστικού Συνεχούς».

Δωροθέα Κοντελετζίδου: Για το τι είναι ποιητικό έργο οι ερμηνείες ποικίλουν: η μη αναφορά σε όποια ιστορική ή άλλη πραγματικότητα είναι αυτό που καθιστά ένα έργο ποιητικό, εξορισμού λοιπόν δεν είναι ποιητικό κάθε έργο. Σε σχέση με το δικό μου ‘έργο’ η αντιστροφή των ρόλων είναι ήδη ένα έργο με την έννοια ότι δημιουργείται ένα είδος ‘πορτραίτου’ της σκέψης του καλλιτέχνη η οποία δημιουργεί ένα άλλο ‘πορτραίτο’ όπου ο χρωστήρας είναι η σκέψη και όχι το καλλιτεχνικό ή συγγραφικό έργο.

Με αυτήν την έννοια η αντιστροφή των ρόλων επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει το ‘ποιείν’ και το ‘πράττειν’ του Αριστοτέλη που είναι ουσιαστικά ο ορισμός της ευτυχίας η οποία ενσαρκώνεται μέσα από την καθολική συμμετοχή στην πολιτική πράξη έτσι ώστε, τόσο ο καλλιτέχνης -ως καλλιτέχνης αλλά και ως πολίτης- όσο και ο θεωρητικός να αυτοπροσδιορίσει αλλά και να προσδιορίσει τη θέση του στο κοινωνικό σύνολο. Υπ’ αυτήν την οπτική γωνία ερμηνεύω και το δικό έργο, δίνοντας το λόγο σε εσάς…

Συμφωνώ με τον John Baldessari, η φράση δε ‘σαν να είναι υλικά τέχνης’ νομίζω ότι αποδίδει πλήρως την κατάχρηση του ρόλου του επιμελητή. Για μένα ο ιστορικός/θεωρητικός της τέχνης οφείλει να ‘διαβάζει’ τα συμπτώματα-έργα και εάν αυτά ανασύρουν προβληματισμούς-θεωρίες οι οποίοι μπορούν να ‘προκαλέσουν’ μια ιδέα έκθεσης ή project (τι λέξη και αυτή!) τότε μπορεί να υπάρξει συνέργια. Ξέρεις, εδώ και πολύ καιρό έχω αρχίσει να παρατηρώ ότι υπάρχει ένας ‘αγώνας δρόμου’ με παράλληλες απώλειες τόσο στη θεωρία όσο και στην καλλιτεχνική εργασία. Πιστεύω ότι, συνήθως οι επιμέλειες λειτουργούν εις βάρος της έρευνας που αφορά και στους δύο ‘συντελεστές’. Οι προσεγγίσεις και το μέσο είναι διαφορετικά κατά συνέπεια και το έργο, αυτό πρέπει να γίνει πλήρως κατανοητό.

Σύγκλιση: η ιδέα.

Απόκλιση: η ερμηνεία.

    Βέβαια, από τη διαπίστωση-ερώτησή σου προκύπτουν και άλλα ζητήματα προς ‘συζήτηση’ τα οποία όμως λόγω του τρόπου διατύπωσης δεν μου αφήνουν και πολλά περιθώρια ανάπτυξης.




Η Αιμιλία Παπαφιλίππου είναι καλλιτέχνης,
Η Δωροθέα Κοντελετζίδου ιστορικός/θεωρητικός της τέχνης 

Η εκκίνηση του μοντερνισμού

της δρος ΔΩΡΟΘΕΑΣ ΚΟΝΤΕΛΕΤΖΙΔΟΥ,
ιστορικού, θεωρητικού της τέχνης

Στις αρχές του 20ού αιώνα ο F. Saussure προσδιορίζει τη λέξη "έννοια" ως το στοιχείο αυτό που προκύπτει από την άρθρωση της σκέψης και που διαφαίνεται μέσα από τη χρήση της φωνητικής ύλης, όπως την ορίζει ο ίδιος. O Saussure καταλήγει στο ότι η άρθρωση της σκέψης, η σύλληψη του περιεχομένου, συγκεκριμένου ή αφηρημένου, η επιλογή αυτών είναι τα στοιχεία που οργανώνουν στο νου την έννοια, που αναπαριστούν την πραγματικότητα με τρόπο ώστε οι ιδέες να σηματοδοτούν την πράξη δόμησης της έννοιας. Θα δεχθούμε δηλαδή ως έννοια κάθε ιδέα που υπογραμμίζει τη διαδικασία της σύλληψης και της εκτέλεσης του καλλιτεχνικού έργου και που προκύπτει από την άρθρωση -μέσα από την οργάνωση- του έργου.
    Θα μπορούσαμε επίσης να ορίσουμε και ως έννοια τη δημιουργική δραστηριότητα που ασκείται πρωτίστως μέσα από την επιλογή των προκατασκευασμένων αντικειμένων, δίνοντας έμφαση στην προσέγγιση του Hegel, που αναφέρει ότι το απελευθερωμένο από την ύλη έργο ακολουθεί τη διαδρομή της διαδικασίας της άρθρωσης της δημιουργικής πράξης.
Θα υιοθετηθεί όμως ως έννοια η πράξη αυτή που επιτρέπει τη γνώση της ιδέας που υπονοείται. Η πράξη αυτή που, όπως αναφέρει ο Binkley, κατευθύνει την ιδέα της ίδιας της δημιουργικής πράξης.
Παρατηρούμε ότι κάτι παρόμοιο διαπιστώνεται σε καλλιτεχνικές εργασίες όπως αυτή του Marcel Duchamp, όπου παρατηρείται ότι αυτό που είναι βασικό δεν είναι ούτε το προτεινόμενο αντικείμενο -θα μπορούσε να είναι κάποιο άλλο- ούτε η πράξη της ίδιας της πρότασης του αντικειμένου, αλλά η ιδέα αυτής της πράξης. Εξάλλου, σύμφωνα με τον Duchamp, κάθε τέχνη είναι από τη φύση της εννοιολογική. Ετσι ώστε η παραπομπή της πράξης στην ιδέα και κατ' επέκταση στην έννοιά της να υπογραμμίζει ότι η έννοια δεν περιγράφεται, αλλά ορίζεται μέσα από την ιδέα και την πράξη αυτής. Δεν υποστηρίζουμε δηλαδή τη θέση του Gropius, ο οποίος σημείωνε ότι η καλλιτεχνική πράξη βασίζεται στην αναγκαιότητα να ιδρυθεί μια νέα σχέση της φόρμας και της έννοιας, για να υπογραμμίσει ότι η φόρμα και η έννοια οφείλουν να προκύψουν μαζί, ώστε το τυποποιημένο βιομηχανικό αντικείμενο να καταστεί το κατεξοχήν αντικείμενο που μπορεί να «τιμήσει την ποιότητα».
Αντίθετα, ο Danto υποστηρίζει ότι το ίδιο το έργο αποτελεί έργο και ότι η ιδέα-έννοια είναι αυτό το ίδιο το έργο. Θεώρημα όμως, που στην ουσία ανατρέπεται από τον κλασικό ορισμό που δίνει το Σύντομο Λεξικό του σουρεαλισμού, όταν ορίζει ότι το χρηστικό αντικείμενο γίνεται αντικείμενο τέχνης μέσα από την απλή επιλογή του καλλιτέχνη.
    Ο Marcel Duchamp, αναφέρει η Florence de Meredieu, ονειρευόταν ότι κάποια στιγμή το έργο τέχνης θα μπορούσε να σταθεί μόνο του, χωρίς ύλη, χωρίς υποστήριγμα, απλώς μέσα από τη διαδικασία με την οποία ο καλλιτέχνης το αναγνωρίζει και το ονομάζει καλλιτεχνικό αντικείμενο. Αυτή η θέση του Duchamp ενισχύεται και από τη δήλωσή του ότι η επιλογή του προκατασκευασμένου αντικειμένου (ready made) δεν υποδεικνύει κάποια αισθητική ευχαρίστηση και ότι βάσισε αυτήν την επιλογή στην αντίδραση που προκαλεί η οπτική αδιαφορία, χωρίς καμία αναφορά στο καλό ή στο άσχημο γούστο. Παρόμοια θέση από τον καλλιτέχνη ενισχύει την άποψη ότι η βαρύτητα έγκειται στην πράξη της ιδέας, ενώ παράλληλα υπογραμμίζει και τη ρήξη που προκαλείται με την παραδοσιακή σχέση μεταξύ έννοιας και σχήματος, τις σχέσεις εξάρτησης και συγγένειας μεταξύ του φορμαλισμού και της εννοιολογικής τέχνης. Παράλληλα, ο Thierry de Duve προσεγγίζει το ready made ως τεχνούργημα (artefact), ως επίκτητο έργο δεύτερου βαθμού. Δεν είναι, αναφέρει, ούτε τέχνη, ούτε τέχνη για την τέχνη, αλλά τέχνη πάνω στην τέχνη ή ακόμα καλύτερα -χρησιμοποιεί μια ιδιαίτερα αγαπητή φράση τού Duchamp- «τέχνη σε σχέση με την τέχνη».

    Εάν αναφερόμαστε στον Duchamp και κατ' επέκταση στο dada, είναι αφενός γιατί πιστεύουμε ότι η περίοδος αυτή στην Ιστορία της Τέχνης έθεσε ένα βασικό θεμελίωμα αυτό του μη αισθητικού αντικειμένου, ενώ παράλληλα οδήγησε προς την αντίληψη ότι κάθε έργο από μόνο του είναι μια έννοια, δίνοντας έμφαση με αυτόν τον τρόπο σε αυτό που λέγεται, δηλαδή στην αντίληψη. Και αφετέρου, γιατί σύμφωνα με τον Joseph Kosuth, η περίοδος αυτή γίνεται κοινά αποδεκτή ως το σημείο εκκίνησης του μοντερνισμού.

Οι άνθρωποι της τέχνης. Ο Έκτορας Μαυρίδης συζητά με την Δ. Κοντελετζίδου

Οι ρόλοι αντιστρέφονται. Οι καλλιτέχνες συζητούν με την δρ. Δωροθέα Κοντελετζίδου περί τέχνης και άλλων δαιμονίων…

Έκτορας Μαυρίδης: Ένα από τα πιο συγκλονιστικά έργα που έχω δει, στον κόσμο που ξέρω, είναι αυτό του φίλου μου Ruud Matthes που ζει στην Θεσσαλονίκη. Ένα αεροπλάνο φτιαγμένο με παγοκολόνες να το κρατάνε τέσσερα μπαλόνια . Το έργο αυτό ανήκει στην ιστορία της τέχνης της Θεσσαλονίκης στην οποία ζω εδώ και εικοσιτέσσερα χρόνια . Νομίζω ότι η ιστορία της τέχνης της πόλης μας για τους λόγιους της τέχνης είναι περισσότερο ακαδημαϊκή παρά βιωματική. Δεν σας βλέπουμε στα εργαστήρια μας, στις εκθέσεις μας, στις παρέες μας. Μάλλον, δεν γνωριζόμαστε. Ποια είναι η γνώμη σας;
Δωροθέα Κοντελετζίδου: ‘Οι λόγιοι της τέχνης’! Βαρυσήμαντη προσφώνηση, ποτέ δε θεώρησα το εαυτό μου λόγιο! Επί της ουσίας τώρα, έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που επισκεπτόμουν τα εργαστήρια…! Δε θυμάμαι όμως να έχω αρνηθεί πρόσκληση για να δω ή να συζητήσω, τη δουλειά κάποιου καλλιτέχνη. Ξέρετε η ιστορία της τέχνης δε ‘γράφεται’ μόνο μέσα από τις επισκέψεις εκτός εάν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη ιδέα, όπως παραδείγματος χάρη η οργάνωση μιας έκθεσης ή η συγγραφή κάποιου κειμένου. Οφείλω βέβαια να ομολογήσω ότι, με το πέρασμα του χρόνου, έχω μια σαφέστερη εικόνα με αποτέλεσμα να ‘αρκούμαι’ στο να βλέπω εκθέσεις, Είναι γεγονός, βέβαια, ότι δεν επισκέπτομαι εργαστήρια, κυρίως νέων καλλιτεχνών, γιατί πλέον περιμένω να πάρουν αυτοί την πρωτοβουλία! Ξέρετε, οι καλλιτέχνες είστε και λίγο εγωκεντρικοί…!
Όσο δε για τις παρέες…αφενός είναι θέμα χρόνου αφετέρου είχα αισθανθεί, πολλές φορές στο παρελθόν, να ‘χρησιμοποιούμαι’ ώστε να πάρω τις αποστάσεις μου και δεν εννοώ ειδικά εσάς αλλά το χώρο…Αυτό όμως δε με εμποδίζει ούτε στο να ενημερώνομαι αλλά ούτε και να θεωρώ κάποιους ανθρώπους πρωτίστως φίλους, γνωστούς και στη συνέχεια ότι άλλο…Πάντως είναι γεγονός ότι ειδικά στη Θεσσαλονίκη υπάρχει ένα είδος αρτηριοσκλήρωσης, θα έλεγα ότι είμαστε ή γκετοποιημένοι ή ‘ακαδημοποιημένοι’ με αποτέλεσμα να μη γίνονται ζυμώσεις, ανταλλαγές σκέψεων παρά μόνο μέσα σε αυτά τα πλαίσια και αυτό ακόμα είναι υπό συζήτηση.
Ε. Μ. Αντί να γράφεις για το έργο τέχνης, σκέφτηκες ποτέ να το παράξεις και αν ναι, τι εικαστικό ιδίωμα θα χρησιμοποιούσες;
Δ. Κ. Βασικά, δε γράφω για ‘έργα τέχνης’, τη χρήση αυτής της λέξης τη θεωρώ αλαζονική μέχρι και αλλοτριωμένη γιατί ονομάζομαι, με ιδιαίτερη ευκολία, οτιδήποτε ‘έργο τέχνης’…Αλλά όχι, δεν έχω σκεφτεί κάτι παρόμοιο γιατί ξέρω ότι θα αναπαραγάγω και αυτό δε με ενδιαφέρει. Ούτως ή άλλως όμως όπως έχω και πει και σε παλαιότερη συνέντευξη δε μπορώ να τραβήξω ούτε μια ίσια γραμμή! Θα επισημάνω όμως ότι και η συγγραφή, πολλές φορές, είναι έργο…
Ε. Μ. .Μπορεί ο αμφίσημος, πολύχρωμος λόγος της τέχνης να πορευθεί μαζί με τον μονόχνοτο λόγο της πολιτικής;
Δ.Κ. Αναφέρεστε μάλλον στην υποψηφιότητά μου στις εκλογές. Μοναδική, πολύχρωμη εμπειρία, ο λόγος της πολιτικής μπορεί να είναι πολύχρωμος, οργανωμένος, σαφής αλλά δεν επιδιώκεται γιατί μάλλον τον φοβούνται ή πολύ απλά αδυνατούν.
Ε. Μ. Θα θέλατε να κάνετε ένα σχόλιο για τα δημόσια γλυπτά στην πόλη μας. Και ειδικότερα για την περιοχή της πλατείας X.A.N.Θ
Δ. Κ. Η περιοχή της Χ.Α.Ν.Θ είναι, για μένα, ένα εν δυνάμει ερευνητικό θέμα. Ποια είναι τα κριτήρια ενσωμάτωσης της γλυπτικής, σε όλες τις μορφές, στο δημόσιο χώρο; Κατά το πλείστον δεν υπάρχουν. Τελικά, διαπιστώνω ότι, μέσα από τις εγκαταστάσεις στην περιοχή αυτή, δεν υπάρχει καμία μελέτη σε σχέση με το έργο και το δημόσιο χώρο, δηλαδή τον αστικό αρχιτεκτονικό ιστό, απλώς τοποθετούμαι, κάπου, τυχαία ένα έργο. Μου είναι αδιανόητο ότι το έργο του Κώστα Βαρώτσου με τίτλο ‘Ορίζοντας’ βρίσκεται μπροστά από μια κολόνα της Δ.Ε.Η. και σε ένα σημείο που αναιρεί τον τίτλο του ή ακόμα η εγκατάσταση του Κώστα Τσόκλη στο Αρχαιολογικό Μουσείο να αναιρείται από το γλυπτό του Andrei Filippof κ.λ.π. Θεωρώ ότι ο καλλιτέχνης είναι συνυπεύθυνος για την άνευ όρων ‘παράδοση’ του έργου του αρκεί αυτό να προβληθεί. Ένα άλλο θέμα που με απασχολεί είναι ότι έχουμε καλλιτέχνες οι οποίοι σε κομβικά σημεία της πόλης δεν λαμβάνουν καθόλου υπόψη τους τον περιβάλλοντα χώρο ή τη χρηστικότητα του έργου σε σχέση με το χώρο, με αποτέλεσμα το υλικό που χρησιμοποιείται να αποτελεί προσβολή για τον ίδιο το δημόσιο χώρο. Ξέρετε, η ματαιοδοξία του καλλιτέχνη οδηγεί πολλές φορές στη χρήση υλικών τα οποία δεν μπορεί να διαχειριστεί ουσιαστικά, γιατί απλά δεν έχει εντρυφήσει στη γλυπτική του δημόσιου χώρου. Αυτό βέβαια για μένα οφείλεται και στην ευκολία με την οποία ο καλλιτέχνης μεταπηδά από το ένα μέσο έκφρασης στο άλλο. Ε, δεν είναι όλοι Picasso, Tapies, Dubuffet!
Όσο αφορά στα ακαδημαϊκά γλυπτά της πόλης, που είναι ουκ ολίγα, θα χρησιμοποιούσα ένα και μόνο χαρακτηρισμό ‘ολοκληρωτική τέχνη’…
Ε. Μ. Η κρίση … και εγώ η κρίση και εμείς…. μεγάλη.. ιστορία !! Πες μου σε παρακαλώ ένα παραμύθι…. παραμύθι θέλω!!! Όχι ιστορία! Μπορείς να μου πεις ένα παραμύθι;
Δ.Κ. Μια φορά και έναν καιρό ήταν μια πασχαλίτσα πάνω σ’ ένα ραδικάκι όσο μεγάλωνε το ραδικάκι ψήλωνε και η πασχαλίτσα όταν όμως το ραδικάκι μεγάλωσε πολύ η πασχαλίτσα, μέσα στο αδιέξοδό της, μεταπήδησε σε ένα ηλιοτρόπιο με αποτέλεσμα να ψηλώσει κι’ άλλο αλλά ήρθε η μέρα που το ηλιοτρόπιο ενώ χαιρόταν τα καμώματα του ήλιου, ξεράθηκε, και η πασχαλίτσα βρέθηκε στη δυσάρεστη θέση να σκεφτεί τι μέλλει γενέσθαι και τότε κατάλαβε ότι θα έπρεπε να μάθει να ‘ψηλώνει’ μόνη της…!

Οι άνθρωποι της τέχνης. Η Ελευθερία Στόικου συζητά με την Δ. Κοντελετζίδου

Οι ρόλοι αντιστρέφονται. Οι καλλιτέχνες συζητούν με την δρ. Δωροθέα Κοντελετζίδου περί τέχνης και άλλων δαιμονίων…


Ελευθερία Στόϊκου: πότε και γιατί ασχολήθηκες με την κριτική της τέχνης;
Δωροθέα Κοντελετζίδου: Με την κριτική ασχολούμαι από το 1985 και ενώ είμαι ακόμα τριτοετής φοιτήτρια στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Τέχνης του Στρασβούργου. Τότε δεν ήταν αμιγώς κριτική αλλά παρουσιάσεις στο περιοδικό Εικαστικά. Όταν επέστρεψα άρχισα να γράφω στο Σήμα, στο ARTI  και στην εφημερίδα Θεσσαλονίκη αλλά και πάλι –σκεπτόμενη εκ των υστέρων- έγραφα περισσότερο αναλύσεις παρά κριτική για το έργο των καλλιτεχνών. Δεν θεωρώ τον εαυτό μου κριτικό της τέχνης αν και έχω και αυτή τη ματιά! Μοιραία όμως περικλείεται και η κριτική σε ένα κείμενο από τη στιγμή που παραθέτεις μια ιστορική προσέγγιση. Γιατί; γιατί για μένα η λευκή σελίδα (του υπολογιστή πλέον) είναι μια πρόκληση ας πούμε κάτι όπως ο λευκός καμβάς για τον καλλιτέχνη!
Ε. Στ.: Πιστεύεις ότι ο ιστορικός παίζει ρόλο στην εδραίωση ονομάτων – καλλιτεχνών;
Δ. Κ. Ναι, αν και δε θα έπρεπε γιατί είναι άλλο έργο η καλλιτεχνική εργασία και άλλο η συγγραφή κειμένων από ιστορικούς της τέχνης. Έχουμε την τάση αυτά τα δύο να τα ταυτίζουμε και να ‘γνωρίζουμε’ το έργο του καλλιτέχνη μέσα από τα κείμενα. Οπότε όσο πιο ηχηρό είναι το όνομα του ιστορικού τόσο ‘αναβαθμίζεται’ και η καλλιτεχνική εργασία. Αυτό βέβαια προκαλεί ένα φαύλο κύκλο εις βάρος και των δύο αλλά περισσότερο εις βάρος της ουσίας. Ξέρετε πάντα έλεγα ότι δε μπορεί να συζητάμε ότι δεν εκτιμάμε τον τάδε καλλιτέχνη ή ιστορικό της τέχνης και λόγω ‘ανάγκης’ να συνεργαζόμαστε. Οφείλουμε να δεχόμαστε τον τρόπο με τον οποίο εργάζεται ο καθένας από τους δύο ώστε στη συνέχεια να προκύψει και μια γόνιμη συνεργασία.
Αλλά η ‘αγορά εργασίας’ έχει θέσει και στην τέχνη άλλους ‘κανόνες’!
Ε. Στ. Κατά πόσο βοηθά το μάρκετινγκ και οι δημόσιες σχέσεις για να γίνει το έργο ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ;
Δ. Κ. Δυστυχώς, βοηθάει! Τώρα εάν είναι καλλιτεχνικό ή όχι είναι ένα άλλο θέμα προς συζήτηση. Πάντως έχουμε καταντήσει οι δημόσιες σχέσεις και η προώθηση του καλλιτεχνικού ‘προϊόντος’ να προηγούνται του αποτελέσματος…Για μένα, δε μπορεί ο καλλιτέχνης, δε γίνεται να προσπαθεί να βρίσκεται στην επικαιρότητα, με όποιον τρόπο, για να προωθήσει, με άμεσο ή έμμεσο, το έργο του. Πρώτον, σημαίνει ότι καιροσκοπεί, δεύτερον ότι δεν έχει τον απαραίτητο χρόνο για έρευνα, πειραματισμούς κ.τ.λ. Γι’ αυτό, κατά τη γνώμη μου, βλέπουμε επαναλήψεις, βλέπουμε καλλιτέχνες που έχουν αποκτήσει ένα είδος μανιέρας στην εργασία τους και από τι στιγμή που είναι εύπεπτη και ‘καταναλώσιμη’ συνεχίζουμε την παραγωγή…
Ε. Στ.: Υπάρχει πρωτοπορία σήμερα;
Δ.Κ. Ναι, πιστεύω ότι υπάρχει. Αν και μετά τη δεκαετία του 1980 η γνώμη μου είναι ότι δεν υπήρξε καμιά πρωτοπορία.
Στην Ελλάδα υπάρχουν κάποιοι καλλιτέχνες, ελάχιστοι, των οποίων το έργο θα μπορούσε να διαβαστεί ως πρωτοποριακό. Για να εκτιμηθεί όμως και να μελετηθεί χρειαζόμαστε τη χρονική απόσταση.
Ε. Στ.: Τι συμβαίνει στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή ως προς την παραγωγή έργων τέχνης και ποιο πιστεύεις ότι θα είναι το μέλλον της, η κρίση την έχει επηρεάσει αρνητικά ή θετικά;
Δ. Κ. Ιστορικά έχει αποδειχτεί ότι η οποιαδήποτε κρίση δημιουργεί, στους ανθρώπους τους πνεύματος, ένα είδος πνευματικής εσωστρέφειας η οποία οδηγεί σε περισυλλογή αλλά και ιδιαίτερη πνευματική ‘παραγωγή’. Ας ελπίσουμε ότι δε θα βρούμε τρόπο να καταναλωθούμε πάλι άσκοπα. Αν και παρατηρώ ένα άλλο είδος μόδας να ‘γεννιέται’ ως προς την παραγωγή έργων αλλά δε θέλω να βιαστώ να βγάλω κάποιο συμπέρασμα.
Ε. Στ.: Τι είναι εκείνο το οποίο σε συγκινεί ακόμη στην τέχνη;
Δ.Κ. Δε μπορώ να το ορίσω με σαφήνεια αλλά είναι μια εικόνα η οποία δεν είναι φλύαρη, κιτς, μπαρόκ. Ξέρετε είναι περίεργο αλλά μου συμβαίνει να βλέπω το έργο ενός καλλιτέχνη και χωρίς να διστάσω καθόλου να μονολογώ λέγοντας «ναι, αυτός είναι καλλιτέχνης». Αυτό βέβαια είναι και φυσικό όπως σε όλα δεν είναι όλοι οι γιατροί, οι δικηγόροι, οι ποιητές, οι ιστορικοί της τέχνης (!) επιστήμονες, με την αναγεννησιακή έννοια, άλλοι είναι απλώς επαγγελματίες και άλλοι είναι οραματιστές και επιστήμονες.
Ε. Στ.: Η μητρότητα άλλαξε την οπτική σου;
Δ. Κ. Την οπτική μου στην τέχνη; Όχι. Την οπτική μου στη ζωή; Ναι! Έγινα ακόμα πιο παρατηρητική αλλά και πιο απαιτητική!


Η Ελευθερία Στόικου είναι εικαστική καλλιτέχνης.
Η Δωροθέα Κοντελετζίδου είναι ιστορικός/θεωρητικός της τέχνης.

Οι άνθρωποι της τέχνης συζητούν

Οι ρόλοι αντιστρέφονται. Οι καλλιτέχνες συζητούν με την δρ. Δωροθέα Κοντελετζίδου περί τέχνης και άλλων δαιμονίων… Αλεξάνδρα Κατσιάνη-Θανάσης Χονδρός: Στην Αθήνα, πριν τη συζήτηση για την Οπτική Ποίηση, η διευθύντρια του Ε.Μ.Σ.Τ. ξεκίνησε το λόγο της μιλώντας για τις δύσκολες μέρες που ζούμε. Την επομένη στο Ίδρυμα Κακογιάννη στα εγκαίνια έκθεσης χαρακτικών ο συλλέκτης των έργων ξεκίνησε μιλώντας για τις δυσκολίες της κρίσης. Επιστρέφοντας την άλλη μέρα στη Θεσσαλονίκη, πήγαμε στα εγκαίνια των εκδηλώσεων στο Κόδρα, όπου ο αντιδήμαρχος πολιτισμού Καλαμαριάς προλόγισε κάνοντας λόγο για τις οικονομικές πιέσεις που υφιστάμεθα όλοι μας… Ύστερα από μερικές μέρες, στο ξεκίνημα των Δημητρίων, όταν ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού Θεσσαλονίκης, επανέλαβε τα ίδια για την κρίση. Είναι απλώς κοινοτοπία ή οι άνθρωποι που ασχολούνται με τα της τέχνης έχουν κάποιου είδους ενοχές; Δωροθέα Κοντελετζίδου: Για μένα αυτού του είδους οι κοινότοπες διαπιστώσεις έχουν δύο ερμηνείες: αφενός θέλουν να υπογραμμίσουν ότι παρά τις δυσκολίες της κρίσης ‘κοιτάξτε μας’ τα καταφέρνουμε –ζητώντας ίσως και την επιείκεια μας-ξεχνώντας ότι ο χώρος της τέχνης πάντα ‘πορευόταν’ με δυσκολίες οι οποίες πολλές φορές πήγαζαν από τα ίδια πρόσωπα, αφετέρου, ναι, θα έλεγα ότι είναι ένα είδος ενοχικής συνείδησης σε σχέση με το τι θα όφειλαν να κάνουν και τι κάνουν…Βέβαια μπορεί να δηλώνει και ένα είδος συνενοχικού καλέσματος, κάτι σαν «όλοι βρισκόμαστε μέσα στη ίδια δίνη οπότε μη κρίνετε…αλλά συμπορευθείτε»… Σ’ αυτή τη παρατήρηση-ερώτηση σας θα προσθέσω και μια άλλη που μου έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια και είναι παρεμφερής. Η διάθεση ή και αναζήτηση από τους ανθρώπους της τέχνης για ένα είδος πολιτικής ταυτότητας στην τέχνη παρακάμπτοντας ή αποσιωπώντας, με αυτόν τον τρόπο, τη δημιουργική διαδικασία αλλά και το γεγονός ότι η κάθε καλλιτεχνική διαδικασία εμπεριέχει, ούτως ή άλλως και στοιχεία από το κοινωνικό-πολιτικό περιβάλλον. Α.Κ./Θ.Χ Όταν όλα όσα διεθνώς δηλώνονται ως τέχνη γίνονται εκ των προτέρων αποδεκτά, υπάρχει χώρος για κριτήρια; Τι λογής μπορούν να είναι αυτά; Πώς μπορούν να λειτουργήσουν; Δ.Κ. Προσωπικά, προσπαθώ να έχω και σημειώνω προσπαθώ, γιατί είναι ιδιαίτερα δύσκολο όταν όλα γύρω σου γίνονται αποδεκτά με ιδιαίτερη ευκολία, αυτοχρίζονται, με ιδιαίτερη ευκολία σημαντικά κ.τ.λ. να διατηρήσει κάποιος, χωρίς να αφομοιωθεί, τα κριτήρια του και την όποια αντικειμενικότητα. Η ενημέρωση για το συνολικό έργο ενός καλλιτέχνη, καθώς επίσης και το ιστορικό, κοινωνικό γεωγραφικό, πολιτικό πλαίσιο στο οποίο ζει ώστε να διακρίνονται κάποιες κατευθύνσεις, προβληματισμοί αναζήτησης, διαδικασίας, εκτέλεσης, είναι ουσιαστικά κάποια κριτήρια. Η αποσπασματική ‘αφήγηση’ πάντα με προβλημάτιζε. Ναι, υπάρχει χώρος για κριτήρια αλλά δε τα επιδιώκουμε…Πιστεύω ότι και αυτό είναι απόρροια της νεοφιλελεύθερης αγοράς η οποία ‘υποχρεώνει’ σε στιγμιαία κατανάλωση, σε εγρήγορση ώστε να μπορέσεις να ανήκεις αλλά και να ‘παράγεις’ μέσα στο σύστημα . Πως μπορούν να λειτουργήσουν τα κριτήρια; Ως άξονας, ή ακόμα και μεθοδολογία προσέγγισης. Όλα αυτά όμως προϋποθέτουν την ανάπτυξη της παρατήρησης, τη γνώση, την κρίση, αρχής γινομένης από τη προσχολική ηλικία! Όσο αφορά όμως στο χώρο της τέχνης θα σημείωνα ότι ο καθένας από εμάς θεωρητικοποιεί μέσα από κοινωνιολογικές, φιλοσοφικές ή άλλες θεωρίες με αποτέλεσμα τα κριτήρια να είναι ποικίλα και ετερόκλητα. Α.Κ./Θ.Χ Είναι ευδιάκριτη η διαφορά ανάμεσα στην κριτική σκέψη και την επιλογή προσανατολισμού της ευπιστίας μας; Δ.Κ. Όχι. Αλλά αυτό είναι ένα γενικότερο θέμα. Οφείλουμε να είμαστε σε πνευματική αφύπνιση για να μη χειραγωγούμαστε. Επιμένω να λέω ότι μόνο με την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης μπορούμε να αποφύγουμε την όποια χειραγώγηση. Ίσως και γι’ αυτό το λόγο η εκπαίδευση, κατά κανόνα, δεν αναπτύσσει τη κριτική σκέψη. Α.Κ./Θ.Χ Αν η ύπαρξη της αστυνομίας είναι αναγκαία, τι αστυνομία θέλουμε να έχουμε; Δ.Κ. Πάντως όχι μια αστυνομία η οποία με το που βλέπει κάποιον να φορά κουκούλα να τον συλλαμβάνει, όπως πρότεινε ο Υπουργός κος Δένδιας! Φανταστείτε, είναι χειμώνας και απέναντι της έχει κάποιο μηχανόβιο ο οποίος πριν να βάλει το κράνος φοράει μια κουκούλα για να προστατευθεί από το κρύο! Θα ήταν ευχής έργο να μη ήταν αναγκαία η ύπαρξη της αστυνομίας και οι νόμοι στο άστυ να ήταν η προσωπική στάση και ευθύνη του κάθε πολίτη. Ουτοπία! Οπότε τι αστυνομία θα θέλαμε; Ένα εκτελεστικό όργανο διακριτικό, να επιτελεί το έργο της χωρίς διακρίσεις και πελατειακές σχέσεις γιατί και εκεί υπάρχουν, να σέβεται τον κάθε πολίτη. Βέβαια κάτι παρόμοιο απαιτεί άλλου είδους εκπαίδευση αλλά και συγχρόνως ένα πολίτη που είναι υπεύθυνος ως πολίτης. Α.Κ./Θ.Χ Γιατί μιλώντας αναφερόμαστε στην αξιοπρέπεια, ως επί το πλείστον όταν δεν αισθανόμαστε ευτυχείς; Όταν νοιώθουμε ευτυχείς, η αξιοπρέπεια θεωρείται κεκτημένη; Δ.Κ. Με ξαφνιάζει αυτή η ερώτηση γιατί δεν έχω αισθανθεί κάτι παρόμοιο! Η αξιοπρέπεια ορίζεται από την ευτυχία; Και τι είναι ευτυχία; Νομίζω ότι η μοναδική στιγμή που άνθρωπος χάνει την αξιοπρέπειά του είναι όταν δεν μπορεί να αυτοεξυπηρετηθεί. Ο Θανάσης Χονδρός & η Αλεξάνδρα Κατσιάνη είναι καλλιτέχνες. Η Δωροθέα Κοντελετζίδου είναι ιστορικός/θεωρητικός της τέχνης.