Οι άνθρωποι της τέχνης συζητούν: Η Χρυσή Τσιώτα συζητά με τη Δ. Κοντελετζίδου

Οι ρόλοι αντιστρέφονται. Οι καλλιτέχνες συζητούν με την δρ. Δωροθέα Κοντελετζίδου περί τέχνης και άλλων δαιμονίων…

 

 

Χρυσή Τσιώτα: Πιστεύεις πως οι απαντήσεις “ζουν” σ’ αυτήν την συγκεκριμένη χρονική στιγμή; Έχουν αυτή τη σιγουριά που απαιτείται ώστε να γεννηθεί το θάρρος να τεθούν οι ερωτήσεις; Γιατί υπάρχει μια θεωρεία που υποστηρίζει πως οι απαντήσεις προηγούνται των ερωτήσεων.
Δωροθέα Κοντελετζίδου: Είμαι οπαδός στο ότι η ερώτηση προκαλεί μια άλλη επερώτηση-διερώτηση (Κ. Αξελός), με αποτέλεσμα η σκέψη, η εμπειρία, να είναι χωρίς στεγανά, να παραμένει πάντα ‘ανοικτή’. Το αίνιγμα της απάντησης, όπως αναφέρει και ο φιλόσοφος είναι αποσπασματικό. Το γιατί και το επειδή (αίτιο-αποτέλεσμα) καθιστά δύσκολη την απελευθέρωση. Ακριβώς τώρα, αυτή τη χρονική στιγμή, οφείλουμε, νομίζω να αναστοχασθούμε, αποφεύγοντας το δίπολο ερώτηση-απάντηση. Αυτό είναι που μας παγιδεύει…
Χρ. Τσ. Η τέχνη περιβάλλεται από τη ζωή στο μέτρο του δυνατού. Η πολλαπλότητα των μορφών της ζωής την προσαρμόζει συνολικά στους διαθέσιμους πόρους, έτσι ώστε ο χώρος είναι το ουσιαστικό όριο της. Η ζωή καταλαμβάνει όλο το διαθέσιμο χώρο. Η ένταση της πίεσης που εξασκείται από τη ζωή προς όλες τις κατευθύνσεις και ειδικά στην τέχνη αυτήν την στιγμή, όπως επίσης και αυτός ο τεράστιος μηχανισμός που έχει στηθεί, έτσι ώστε η ατομική θέληση να υποβιβάζεται με σκοπό την όλο και μεγαλύτερη απόδοση, ποιά θέση αφήνει για τη δημιουργική διαδικασία;
Δ. Κ. Προσωπικά, προσπαθώ να μη παγιδευτώ στην καθημερινότητα που απομυζά όλη τη δημιουργική διαδικασία γιατί τότε δε θα μπορώ να σκέφτομαι, ξέρω ότι αυτό είναι πολλές φορές ‘πολυτέλεια’, αλλά είναι μια απαραίτητη ‘πολυτέλεια’ όσο και το οξυγόνο, ακόμα και όταν αυτό είναι ‘μολυσμένο’! Είναι όμως κάτι που ίσχυε όλες τις εποχές απλώς όταν είμαστε εφησυχασμένοι διολισθαίνουμε εύκολα στη μη παραγωγικότητα. Δεν νομίζω ότι η τέχνη πιέζεται περισσότερο από προηγούμενες εποχές, αλλά ακόμα και αυτή η πίεση μπορεί να μετουσιωθεί σε δημιουργική ενέργεια. Εάν ανατρέξουμε στην Ιστορία της Τέχνης -από την Αναγέννηση μέχρι και τη δεκαετία του 1960- θα παρατηρήσουμε ότι τα καλύτερα έργα, οι ερωτήσεις και οι επερωτήσεις που προκάλεσαν τις ρήξεις, τις πρωτοπορίες, παράχθηκαν σε περιόδους κοινωνικών αναταραχών και ανακατατάξεων.
Χρ. Τσ. Στον πραγματικά πραγματικό κόσμο που ζούμε, τα όρια ορίζουν; Λαμβάνοντας υπόψη πως η τέχνη οφείλει σε μεγάλο βαθμό τη δύναμη και την εμμονή της παρουσίας της ακριβώς στο ότι δεν μπορεί να ορισθεί.
Δ. Κ. Τα όρια οφείλουν να ορίζουν γι’ αυτό και είναι όρια. Η τέχνη ‘υπερβαίνει’ τα όρια μιας και προέρχεται και από το φαντασιακό. Πάντα έλεγα ότι η τέχνη είναι μια γλώσσα που δεν έχει ως μοναδικό στόχο την επικοινωνία αλλά παράγει και διακινεί ιδέες.
Χρ. Τσ. Η φωτογραφία είναι ένα μέσο που παίζει με την έννοια της μαγείας. Κρύβει μέσα της μια αμφισημία. Παίζει με τη νοθεία και τη γοητεία, την απάτη και τη ψευδαίσθηση. Λένε πως η μαγεία δεν είναι η γνώση των ονομάτων (το μυστικό όνομα του Θεού) αλλά νεύμα, πράξη, απομάγευση και απελευθέρωμα από το όνομα. Δεδομένου ότι η καθημερινότητά μας πλημμυρίζει από φωτογραφίες, συμφωνείς με τον Αγκάμπεν που ισχυρίζεται πως “ο άγγελος της φωτογραφίας, ο νέος άγγελος της αποκάλυψης, κρατά στα χέρια του το τέλος των ημερών, δηλαδή την κάθε μέρα”, ή όχι; Για να το πάω πιο πέρα και να παίξω λίγο, εκεί “ζει” η επανάσταση ή όχι;
Δ. Κ. Τις ιδιότητες αυτές δε θα τις περιόριζα ειδικά στη φωτογραφία αλλά δεδομένου ότι όντως έχει ‘πλημμυρίσει’ την καθημερινότητά μας, με στόχο και την ασυνείδητη χειραγώγηση μας, η θέση αυτή του Αγκάμπεν είναι συμπληρωματική με τη θέση του ότι η ζωή έχει γίνει το διακύβευμα της πολιτικής και κατ’ επέκταση της κυριαρχίας. Η φωτογραφία, εάν μιλάμε για την καθημερινή χρήση της είναι κυριαρχία, εξουσία. Εάν αναφερόμαστε στην εικαστική και υιοθετήσουμε ότι και η φωτογραφία είναι γλώσσα τότε απενεργοποιείται η επικοινωνιακή της χρήση με αποτέλεσμα να αναδεικνύει μια άλλη γλώσσα, μια άλλη χρήση. Εικάζω όμως ότι ο Αγκάμπεν αναφέρεται στον τρόπο χρήσης της φωτογραφίας και στο σύστημα παραγγελμάτων που διακινεί. Υπό αυτήν την έννοια η φωτογραφία, για μένα, δεν έχει κανένα απελευθερωτικό ή επαναστατικό περιεχόμενο αλλά περισσότερο διαστροφικό.

Η Χρυσή Τσιώτα είναι καλλιτέχνης
Η Δωροθέα Κοντελετζίδου είναι ιστορικός/θεωρητικός της τέχνης

 

Οι άνθρωποι της τέχνης: Η Ευγενία Αποστόλου συζητά με την Δ. Κοντελετζίδου

Οι ρόλοι αντιστρέφονται. Οι καλλιτέχνες συζητούν με την δρ. Δωροθέα Κοντελετζίδου περί τέχνης και άλλων δαιμονίων…

Ευγενία Αποστόλου: Αυξάνεται η ανάγκη πολλών καλλιτεχνών να δημιουργούν και να επικοινωνούν μέσα από ομάδες, εκφράζοντας μια διάθεση συμμετοχής στον κοινωνικό χώρο. Επίσης αυξάνονται οι φωνές που διεκδικούν αλλαγές στο σύστημα που στηρίζει την Τέχνη, τέτοιες που να ενισχύουν την πνευματικότητα έναντι της κατανάλωσης. Η ιδιότητα του καλλιτέχνη μοιάζει να αναζητά επαναπροσδιορισμό.
Το έργο που κάνει ευθέως κοινωνικό και πολιτικό σχόλιο μπορεί να έχει ισχυρότερη επίδραση από τα ίδια τα γεγονότα ή αρκεί το γεγονός ότι εκφράζεται μια θέση; Και τελικά η βαρύτητα της επίδρασης δεν απορρέει από τη διαχείριση μιας αισθητικής γλώσσας;

Δωροθέα Κοντελετζίδου: Το θέμα που τίθεται είναι ουσιαστικά η απομάκρυνση τού καλλιτέχνη από το είδωλο με αποτέλεσμα η πραγματικότητα να τίθεται στο ‘πρώτο πλάνο. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι το έργο που ‘σχολιάζει’ την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα είναι αφενός πολιτικό, με την έννοια της ‘πόλις’,  αφετέρου ότι έχει ισχυρότερη επίδραση αφού δεν λαμβάνει χώρο στον ίδιο τον ιστό, το περιβάλλον της πόλης αλλά σε εκθεσιακούς χώρους, άρα περιορισμένης επίδρασης. Πρόσφατα σ’ ένα άρθρο μου αναφέρθηκα σ’ αυτό το θέμα.
Γνωρίζουμε ότι το κάθε έργο προκύπτει, ούτως ή άλλως, από το ιστορικό-κοινωνικό-πολιτιστικό-πολιτικό πλαίσιο μέσα στο παράγεται και αυτό αντανακλάται με χιλιάδες τρόπους αλλά αυτό δε το καθιστά ισχυρότερο από την πραγματικότητα. Το έργο είναι ένα άλλο αντικείμενο με άλλη γλώσσα.  Παρά το γεγονός ότι η ενημέρωση και η διάχυση της όποιας πληροφορίας είναι ραγδαία, στη σημερινή εποχή, τα γεωγραφικά’ χαρακτηριστικά παραμένουν να αποτελούν τμήμα του υπόβαθρού μας και αυτό είναι απόλυτα φυσικό.
Όντως, ο τρόπος διαχείρισης της αισθητικής γλώσσας είναι αυτός που ‘ορίζει’ το έργο και τη ‘γλώσσα’, η θέση προκύπτει μέσα από την εικαστική γλώσσα.
Ευγ. Α.: Mέσα στους γενικότερους πολιτικοοικονομικούς κλυδωνισμούς που ίσως συμπαρασύρουν και σίγουρα θέτουν υπό αμφισβήτηση το οικοδόμημα της Τέχνης (καλλιτεχνική παραγωγή, γκαλερί, μουσεία, αγορά, συλλέκτες) πως διαμορφώνεται η κριτική και τι μπορεί να συνεισφέρει στις ανακατατάξεις που πολλοί θεωρούν αναγκαίες;
Δ. Κ. Δεν έχω παρατηρήσει κάποια ουσιαστική αλλαγή στην κριτική. Προσωπικά πιστεύω ότι οφείλουμε να επανεξετάσουμε πιο σφαιρικά, και όχι αποσπασματικά, μέσα στο διεθνές θεωρητικό γίγνεσθαι τη σύγχρονη ελληνική τέχνη.Ευγ. Α.: Είχες αναρτήσει, πρόσφατα, ένα βίντεο του David Hockney να ζωγραφίζει το τοπίο μέσα στη φύση. Είναι αυτός ένας χαμένος παράδεισος, εννοώ ως κατάσταση και διαδικασία;
Δ. Κ. Εικάζω ότι ο David Hockney θίγει, με την πράξη αυτή, αφενός τη άμεση σχέση του καλλιτέχνη με την πραγματικότητα και την πράξη ‘μεταφοράς της -συνολικά το έργο του έχει αυτή την αναφορά αλλά μέχρι τώρα μέσα στο εργαστήριο άρα το είδωλο αυτής- αφετέρου μας θυμίζει και τη ζωγραφική των εμπρεσιονιστών, δηλαδή την αφετηρία της μοντέρνας ζωγραφικής. Μια επιστροφή στις ρίζες της ζωγραφικής που εδώ και δεκαετίες ‘ασθενεί’ ως κατάσταση και ως διαδικασία.

Η Ευγενία Αποστόλου είναι ζωγράφος.
Η Δωροθέα Κοντελετζίδου είναι ιστορικός/θεωρητικός της τέχνης.

Οι άνθρωποι της Τέχνης: Ο Θεοφάνης Νoύσκας συζητά με τη Δ. Κοντελετζίδου

Οι ρόλοι αντιστρέφονται. Οι καλλιτέχνες συζητούν με την δρ. Δωροθέα Κοντελετζίδου περί τέχνης και άλλων δαιμονίων…

Θεοφάνης Νούσκας: Η διδακτική είναι μέρος του έργου; αν ναι, τι μέρος;

Δωροθέα Κοντελετζίδου: Όχι απαραίτητα. Όταν όμως συμβαίνει μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά γιατί καλείσαι να απαντήσεις σε σκέψεις και ερωτήματα που δεν έχεις σκεφτεί οπότε ‘αναγκάζεσαι’ να οργανώσεις, να δομήσεις διαφορετικά τις γνώσεις… να βγεις από το στερεότυπο της διδασκαλίας που έχεις ‘οργανώσει’ και αυτή, για μένα, είναι και η γοητεία. Η πρόκληση.

Θ. Ν. Doctor-curator (θεραπευτής). Η ιδέα ότι μια τραυματική εμπειρία μας οδηγεί σε τέτοιες ιδιότητες, ισχύει;

Δ. Κ. Ως θεραπευτής της τέχνης! Αλαζονικό αλλά μπορεί να συμβαίνει…εάν μια τραυματική εμπειρία μετουσιώνεται σε έργο ή όχι το αγνοώ αλλά οι ψυχολόγοι λένε ότι είναι ένας από τους πιο θεραπευτικούς τρόπους…

Θ. Ν. Αν η αιτία είναι η θεώρηση + το αποτέλεσμα η πράξη, ως θεωρητικός στην ιδιότητα ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζεις για να βρεις το σύνολο;

Δ. Κ. Δεν αναζητώ την αιτία αλλά τη διαδικασία μέσα στην οποία εγγράφεται και το αποτέλεσμα, μιας και το αποτέλεσμα βρίσκεται σε μια αέναη εξέλιξη που προκύπτει από τη διαφορετική ανάγνωση στη εκάστοτε χρονική στιγμή. Οι δυσκολίες προκύπτουν όταν η διαδικασία είναι ανύπαρκτη και τη θέση της αντικαθιστά μια ‘φλυαρία’ (μέσων, τεχνικής).

Θ. Ν. Που δεν θα επιβίωνες;

Δ. Κ. Σε ένα χώρο με προκαταλήψεις, ιδεοληψίες και κεκαλυμμένες συμπεριφορές.

Θ. Ν. Σε ποσοστό επί της 100 να αναλύσεις τα ‘συστατικά’ ενός κειμένου σου, όταν αναφέρεσαι σε έναν εικαστικό, για παράδειγμα;

Δ. Κ. Επί 100%! Αδύνατον! Κάθε φορά είναι διαφορετική η ‘αφετηρία’! Μπορεί να είναι μια συζήτηση με τον καλλιτέχνη, μπορεί να είναι μόνο το έργο του, μπορεί να είναι οι θεωρητικές ‘εμμονές’ μου ή ακόμα και οι διαπιστώσεις που προκύπτουν από την παρατήρηση ή ακόμα και η ανάγνωση ενός άλλου κειμένου, βιβλίου κτλ.

Θ. Ν. 3 έργα Ελλήνων εικαστικών που θα ήθελες να έχεις;

Δ. Κ. Του Τάκη, του Κανιάρη και του Μπουζιάνη.

Θ. Ν. Φιλία, Θεσσαλονίκη και Τέχνη, που βρίσκεις σημεία σύνδεσης;

Δ. Κ. Δεν υπάρχουν! Τα όρια πάντα με ενοχλούσαν, με περιόριζαν! Διαφορετικές έννοιες, διαφορετικές σχέσεις…

Ο Θεοφάνης Νούσκας είναι καλλιτέχνης.
Η Δωροθέα Κοντελετζίδου ιστορικός / θεωρητικός της τέχνης.