Σχέδια: ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα/Dessins: éléments à caractère personnel

Dessins: éléments à caractère personnel



On sait que, parmi tous les médiums qui se trouvent à la disposition de l’artiste, le dessin est le plus immédiat et le plus intime.
Ce fait, je l’ai même personnellement constaté, lorsqu’au cours de mes visites d’ateliers d’artistes, derrière chaque construction, œuvre sculptée ou peinte, je remarquais les traces d’un dessin, des études préparatoires à un projet imminent, des esquisses, ou encore des dessins achevés et indépendants. Je remarquais aussi une sorte de pudeur, de la part des artistes, face à mon désir de les voir. Ce qui m’a conduit à une approche plus systématique de ces croquis et dessins qui n’ont jamais été montrés. J’ai encore constaté que « cette peinture qui est faite avec très peu de moyens », pour reprendre une phrase de Matisse, était le reflet de la pulsion toute personnelle du créateur et constituait presque une sorte de journal intime.
Qu’on se rappelle d’ailleurs cette époque où l’artiste ne se séparait pas un instant de son carnet de croquis. Les « carnets secrets », ou encore les ébauches et enfin les dessins autonomes ont contribué au fait qu’une œuvre inachevée puisse être considérée comme une œuvre d’art.
Finalement, cette habitude n’a pas été perdue, et aujourd’hui encore où les moyens d’expression plastique sont variés, le dessin, même s’il est négligé, continue d’être l’une des activités les plus répandues. Il continue d’être un espace clos de la pensée, où les idées apparaissent ou transitent, il continue d’être un théâtre où se manifestent la connaissance de l’artiste et sa perception de la réalité. On sait que le dessin est le médium le plus instinctif – donc le plus authentique – de la peinture, que le dessin crée l’ espace d’ une interrogation privilégié. Il ne s’agit plus d’un déchiffrages de signes, mais de traces qui mettent en lumière principalement l’identité de l’artiste lui-même. Et bien que d’autres champs d’expression aient été renouvelés par la technologie, celui du dessin n’ a pas varié. La surface, papier ou toile, est couverte peu à peu par les traits du crayon, du fusain, de l’encre, ou par les traces du pinceau. Cela en définit la forme, concerne la création de la lumière ou la construction d’un espace, mais l’image reste incertaine à cause de la présence de l’écriture.
Des mouvements comme l’ action peinture ou le Land Art avaient déjà souligné l’instant du mouvement au détriment du résultat. C’est là l’une des caractéristiques du dessin, quelqu’en soit le style, qui de par ces caractéristiques-même, en souligne aussi son importance dans le contexte actuel.
Dessiner « échappe » à tout bon goût, mode ou compromis. Le trait est celui qui nous fournit des informations plus utiles peut-être que n’importe quelle sorte d’abstraction. Rien ne ressemble plus à la lumière que la conquête de la surface blanche, de la matière. D’ailleurs, si on l’observe, on constatera que le dessin, parmi toutes les pratiques artistiques, est celui qui montre le mieux les moyens dont il est constitué. Lent, rapide, linéaire, le trait permet une illusion d’optique, libre et spontanée, s’inscrit toujours dans un espace dans lequel il manifeste son autonomie.
Rappelons Bonnard, Matisse, Giacometti, Lichtenstein, Hockney, Velicovic, Oldenbourg, Dubuffet, Sol LeWitt, Henry Moore, Christo, Roman Opalka, Robert Filliou, tous ces artistes qui, à travers leurs dessins, ont résolu les problèmes de la peinture, de la sculpture ou ont créé des œuvres autonomes.
Arrêtons-nous avec le même intérêt à Costas Avgoulis, Eugénia Apostolou, Nicos Alexiou, Vassilis Vassilakis, Alkis Boutlis, Dimitris Daniilidis, Alexandros Psychoulis, Yorgos Tsakiris, Zaphos Xagoraris, Elli Chryssidou, Pandelis Handris, qui exposent pour la première fois « leurs éléments à caractère personnel» et reconnaissons la valeur de ce qu’ est peut-être l’instantané de ce geste à la conquête de l’espace.




Dorothée Kondeletzidou
Historienne de l’art
Thessalonique, Septembre 2003

Είναι γνωστό ότι από όλα τα μέσα που βρίσκονται στη διάθεση του καλλιτέχνη, όπως και άλλα μέσα, το σχέδιο είναι άμεσο και προσωπικό.

Το γεγονός αυτό το διαπίστωσα και προσωπικά όταν στις επισκέψεις μου σε εργαστήρια καλλιτεχνών πίσω από κάθε κατασκευή, γλυπτικό έργο ή ζωγραφικό, διέκρινα σημειώσεις σχεδίων, προπαρασκευαστικές μελέτες για ένα επικείμενο πρότζεκτ, σκίτσα, ή ακόμα ολοκληρωμένα ανεξάρτητα σχέδια αλλά και συγχρόνως διέκρινα ένας είδος συστολής, εκ μέρους των καλλιτεχνών, απέναντι στη διάθεση μου να τα δω. Αυτό με ώθησε σε μια συστηματικότερη προσέγγιση μη δημοσιοποιημένων προσχεδίων ή σχεδίων.

Συγχρόνως διαπίστωνα ότι «αυτή η ζωγραφική που γίνεται με πολύ λίγα μέσα» για να θυμηθούμε μια πρόταση του Matisse, κατέγραφε τις πιο προσωπικές ορμές του δημιουργού και αποτελούσε σχεδόν ένα είδος προσωπικού ημερολογίου.

Ας θυμηθούμε εξάλλου την εποχή εκείνη όπου ο καλλιτέχνης δεν αποχωριζόταν στιγμή το σχεδιαστικό μπλοκ. Τα «μυστικά μπλοκάκια», ή τα σχετικά σχέδια και τέλος τα αυτόνομα σχέδια συνέδραμαν ώστε να θεωρηθεί και ένα ημιτελές έργο, έργο τέχνης.
Τελικά η συνήθεια αυτή δεν έχει χαθεί, ακόμα και σήμερα που τα μέσα εικαστικής έκφρασης ποικίλουν, το σχέδιο, αν και παραμελημένο, παραμένει να είναι μια από τις πιο κοινές δραστηριότητες.

Παραμένει να είναι ένας κλειστός χώρος σκέψης, εμφάνισης ή μετάλλαξης ιδεών, παραμένει να είναι το θέατρο όπου εκδηλώνονται η γνώση και η αντίληψη του καλλιτέχνη για την πραγματικότητα.

Γνωρίζουμε ότι το σχέδιο είναι το πιο ενστικτώδες μέσον -άρα και αυθεντικό- της ζωγραφικής, το σχέδιο δημιουργεί ένα χώρο επερώτησης.

Δεν πρόκειται πλέον για την αποκωδικοποίηση των σημείων αλλά για τα ίχνη που διαφωτίζουν κυρίως την ταυτότητα του ίδιου του καλλιτέχνη. Και ενώ άλλα πεδία έκφρασης ανανεώθηκαν από την τεχνολογία, αυτό του σχεδίου έμεινε σταθερό. Χαρτί ή καμβάς, η επιφάνεια καλύπτεται σταδιακά από τη γραμμή του μολυβιού, του κάρβουνου, του μελανιού, ή το ίχνος του πινέλου.

Μπορεί να αφορά στον ορισμό της φόρμας, στην δημιουργία του φωτός, ή στην κατασκευή ενός χώρου, αλλά η εικόνα παραμένει αμφισβητήσιμη από την παρουσία της γραφής.

Κινήματα όπως η χειρονομιακή τέχνη ή land art είχαν ήδη υπογραμμίσει τη στιγμή της κίνησης σε βάρος του αποτελέσματος. Αυτό είναι ένα από τα χαρακτηριστικά του σχεδίου, όποιο και να είναι το στυλ, λόγω αυτού του χαρακτηριστικού υπογραμμίζει και την σημαντικότητα του στο σύγχρονο γίγνεσθαι.

Το σχεδιάζειν «δραπετεύει από κάθε καλό γούστο, μόδα ή συμβιβασμό. Η γραμμή είναι αυτή που μας παρέχει πληροφορίες χρησιμότερες ίσως από κάθε είδους αφαίρεση. Τίποτα δεν μοιάζει περισσότερο με το φως, από την κατάκτηση της λευκής επιφάνειας, της ύλης.

Εξ’ άλλου, αν παρατηρήσουμε θα διαπιστώσουμε ότι το σχέδιο, από όλες τις καλλιτεχνικές πρακτικές είναι αυτό που καταδεικνύει καλύτερα τα μέσα από τα οποία αποτελείται.

Αργή, γρήγορη, γραμμική, η γραμμή επιτρέπει την οπτική αυταπάτη, ελεύθερη, αυθόρμητη εγγράφεται πάντα σ’ ένα χώρο στον οποίο εκδηλώνει την αυτονομία της.

Ας θυμηθούμε τους Bonnars, Matisse, Giacometti, Lichtenstein, Hockney, Velickovic, Oldenbourg, Dubuffet, Sol Lewitt, Henri Moore, Christo, Roman Opalka, Robert Filliou, όλους αυτούς τους καλλιτέχνες οι οποίοι μέσα από τα σχέδια τους κάποιες φορές έλυναν τα προβλήματα της ζωγραφικής, της γλυπτικής ή δημιουργούσαν αυτόνομα έργα.

Ας σταθούμε με το ίδιο ενδιαφέρον στους Κώστας Αυγούλης Ευγενία Αποστόλου, Νίκος Αλεξίου, Βασίλης Βασιλακάκης Άλκης Μπούτλης, Δημήτρης Δανιηλίδης, Αλέξανδρος Ψυχούλης, Γιώργος Τσακίρης, Ζάφος Ξαγοράρης, Έλλη Χρυσίδου, Παντελής Χανδρής, που εκθέτουν για πρώτη φορά «τα ευαίσθητα προσωπικά τους δεδομένα» και ας αξιολογήσουμε περισσότερο ίσως τη στιγμιαία αυτή κίνηση που κατακτά το χώρο.


Θεσσαλονίκη, Σεπτέμβριος 2003